Waarom gebruiken we koppeltekens?
Het koppelteken, of de ‘streep’, is een van de meest subtiele, maar cruciale leestekens in de Nederlandse taal. In de kern dient het koppelteken (niet te verwarren met het weglatingsteken of de gedachtestreep) twee doelen: duidelijkheid scheppen en de leesbaarheid verbeteren. Wanneer we twee of meer woorden samenvoegen om één nieuw begrip te vormen, is het koppelteken soms noodzakelijk om een onoverzichtelijk woordbeeld te voorkomen. Het zorgt ervoor dat de lezer direct begrijpt waar de grenzen van de verschillende samenstellende delen liggen.
Duidelijkheid en leesbaarheid
Denk bijvoorbeeld aan samenstellingen waarbij de delen een vaste combinatie vormen, zoals een geografische naam of een dubbele functie (bijvoorbeeld secretaris-generaal). Zonder het koppelteken zouden deze lange woorden moeilijk te ontcijferen zijn. Binnen de context van spellingregels is het koppelteken echter het meest verwarrend wanneer we te maken krijgen met afkortingen, letterwoorden of combinaties met cijfers en Engelse leenwoorden.
De regels voor afkortingen
Wanneer we een afkorting gebruiken als het eerste deel van een samenstelling, is de vuistregel relatief eenvoudig: gebruik altijd een koppelteken als de afkorting een hoofdletter bevat of wanneer het om een initiaalwoord gaat (een woord dat letter voor letter wordt uitgesproken).
Hoofdletterafkortingen en cijfers
Als een afkorting in hoofdletters wordt geschreven, is het koppelteken verplicht. Dit voorkomt dat de lezer de samenstelling interpreteert als één doorlopend woord, wat vaak onmogelijk is om uit te spreken. Denk aan voorbeelden als ‘cd-speler’ en ‘vwo-diploma’. Dit geldt ook voor samenstellingen met cijfers, zoals ‘20-jarig’ of ‘1 april-grap’. Het koppelteken fungeert hier als een breekpunt, waardoor de uitspraak of de herkenning van het basiswoord niet in het gedrang komt. Dit wordt ook toegepast bij chemische symbolen, zoals ‘H2O-molecuul’.
Afkortingen die als woord worden gelezen
Een uitzondering op deze regel zijn de afkortingen die we lezen alsof het een volledig woord is (letterwoorden), zoals ‘havo’ of ‘pin’. Hoewel ze technisch gezien afkortingen zijn, gedragen ze zich in een samenstelling als gewone Nederlandse woorden. Daarom schrijven we deze aan elkaar vast: ‘havodocent’ en ‘pinscherm’. Dit is een belangrijk onderscheid dat vaak verkeerd wordt toegepast in informele teksten.
Samengestelde woorden met buitenlandse termen
De Nederlandse taal absorbeert voortdurend Engelse woorden. Wanneer deze woorden het eerste deel van een samenstelling vormen, kan twijfel ontstaan. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) geeft aan dat we het koppelteken gebruiken als het Engelse woord een combinatie is van meer dan één woord, zelfs als de Engelse term al aan elkaar is geschreven. Het doel is wederom leesbaarheid, vooral als de term eindigt op een klinker of als de uitspraak van de Nederlandse toevoeging lastig wordt. Hoewel veel termen inmiddels zijn ingeburgerd, is het veiliger om bij meerledige Engelse termen het koppelteken te gebruiken, zoals in ‘fulltime-baan’ of ‘web-design’ (hoewel ‘webdesign’ ook vaak zonder streep wordt geaccepteerd als het een zeer ingeburgerde term is). Bij een woord als ‘online’ is het meestal vast: ‘onlinewinkel’, tenzij dit de leesbaarheid ernstig schaadt. Het bewust toepassen van deze koppeltekens draagt bij aan de professionele uitstraling en duidelijkheid van elke geschreven tekst die uw website verlaat.
