Wat betekent ‘op zijn elfendertigst’?
De uitdrukking ‘op zijn elfendertigst’ wordt in het Nederlands gebruikt om aan te geven dat iemand iets langzaam, zorgvuldig of overdreven rustig doet. Het woord klinkt misschien vreemd, maar het wordt al eeuwenlang gebruikt en het heeft vaak ook een licht ironische ondertoon. Als iemand bijvoorbeeld op zijn elfendertigst naar het werk komt, dan is diegene niet alleen langzaam, maar wellicht ook met opzet zo traag of overdreven langzaam bezig.
Waar komt de uitdrukking vandaan?
De herkomst van ‘op zijn elfendertigst’ is niet helemaal zeker, maar taalkundigen hebben enkele theorieën over de oorsprong. Een van de meest aannemelijke verklaringen komt voort uit een verbastering van het woord ‘eenvoudigst’. Het Middelnederlandse ‘elve’ werd soms als verwrongen vorm gebruikt voor ‘eenvoud’ of ‘traag’. ‘Dertigst’ zou dan versterkend bedoeld zijn, zoals we dat ook zien bij termen als ‘dertien in een dozijn’, wat iets gewoons aanduidt.
Een andere mogelijke theorie verwijst naar het idee van ‘elfendertig’ als een niet-bestaand getal. Hiermee wordt dan op komische wijze aangegeven dat iets veel te lang duurt of overdreven traag gebeurt, alsof men nog veel meer tijd nodig heeft dan wat normaal zou zijn. Het lijkt daarmee op hoe we in het Nederlands soms ook ‘dertig keer niks’ of ‘uren en uren’ zeggen zonder exact te zijn.
Hoe wordt het gebruikt in de dagelijkse taal?
De uitdrukking wordt vooral gebruikt in informele context. Het kan een beetje plagerig zijn of juist liefkozend. Als je zegt dat iemand zich op zijn elfendertigst aankleedt, kan dat betekenen dat diegene veel aandacht aan het uiterlijk besteedt of gewoon niet opschiet. Het is dus contextafhankelijk of het positief of negatief bedoeld is.
In België wordt de uitdrukking vaker gebruikt dan in Nederland, vooral in de Vlaamse provincies. Toch is ze overal in het Nederlandstalig taalgebied herkenbaar. Het is een mooi voorbeeld van hoe kleurrijk en beeldend de Nederlandse taal kan zijn.
Is er een modern equivalent?
Hoewel de uitdrukking ‘op zijn elfendertigst’ best ouderwets klinkt, zijn er in modern taalgebruik soortgelijke uitdrukkingen te vinden, zoals ‘op zijn dooie gemak’, ‘op het gemakje’ of ‘zonder enige haast’. Al deze uitdrukkingen benadrukken een traag tempo, waarbij ‘op zijn elfendertigst’ net dat extra vleugje beeldspraak toevoegt.
Voor liefhebbers van taal en uitdrukkingen is dit een woord dat mooi laat zien hoe we met taal humor en observatie kunnen combineren. Het gebruik van dit soort uitdrukkingen houdt onze taal levendig en eigenzinnig.
