De verwarring tussen enige en enigste
De Nederlandse taal kent talloze valkuilen, en de keuze tussen "enige" en "enigste" is er daar een van. Voor veel schrijvers voelt het gebruik van de overtreffende trap ("enigste") soms logisch, zeker wanneer ze absolute exclusiviteit willen benadrukken. Toch zijn er duidelijke regels die bepalen wanneer welke vorm correct is, en in de meeste gevallen is "enigste" simpelweg niet de juiste keuze. Het is een hardnekkige fout die zowel in gesproken taal als in geschreven teksten opduikt. Het begrip draait om de aard van het woord "enig": is het een bijvoeglijk naamwoord dat gradatie toelaat, of drukt het een absolute status uit?
Waarom "enigste" vaak als fout wordt beschouwd
Het woord "enig" betekent "maar één", "uniek" of "het enige in zijn soort". Dit is een absolute betekenis. Iets kan niet méér uniek zijn dan iets anders. De regels van de Nederlandse grammatica dicteren dat bij absolute bijvoeglijke naamwoorden, zoals "dood", "rond", "zwanger" of dus "enig", de vergrotende en overtreffende trap niet mogelijk zijn. Je kunt immers niet méér dood of méér zwanger zijn. Op basis van deze logica wordt "enigste" in de standaardtaal afgekeurd.
Wanneer u bijvoorbeeld wilt zeggen dat u de enige eigenaar bent, schrijft u: "Ik ben de enige eigenaar." De vorm "de enigste eigenaar" is hierbij grammaticaal onjuist. Het gebruik van "enigste" wekt de indruk dat er mogelijk een nog exclusievere eigenaar zou kunnen bestaan, wat de betekenis van "enig" tegenspreekt.
Wanneer is "enige" de juiste keuze?
"Enige" kent in het Nederlands twee belangrijke betekenissen. Allereerst de betekenis van exclusiviteit: 'maar één'. Ten tweede kan het ook 'een paar' of 'wat' betekenen, vaak in combinatie met een meervoudig zelfstandig naamwoord, zoals in "enige boeken".
Enige in de betekenis van 'maar één'
Wanneer u de uniciteit van iets wilt benadrukken, gebruikt u altijd de basisvorm "enige". Denk aan zinnen als: "Dit is de enige manier om de code te kraken." of "Haar enige kind kwam op bezoek." In deze context drukt "enige" perfect uit dat er geen alternatieven bestaan en dat er slechts één exemplaar of optie is. Het is belangrijk om te onthouden dat, ook al voelt het misschien alsof "enigste" meer nadruk legt, dit taalkundig niet correct is voor het uitdrukken van uniciteit.
Uitzondering: wanneer "enigste" toch mag
Hoewel de taaladviesorganen zoals de Taalunie het gebruik van "enigste" in de betekenis van 'maar één' sterk afraden of als incorrect beschouwen, is er één context waarin "enigste" wél geaccepteerd wordt, hoewel dit meer uitzondering dan regel is. Dit is wanneer "enig" niet de absolute betekenis van 'uniek' heeft, maar de betekenis van 'allerliefst' of 'allerleukst'.
In informele of literaire taal kan "enig" namelijk ook gebruikt worden als synoniem voor 'leuk' of 'lief'. Als we de overtreffende trap van 'lief' willen gebruiken, dan is 'liefst' correct. Op dezelfde manier kan men in zeer informele contexten "enigste" gebruiken om 'de allerliefste' of 'de allerleukste' te bedoelen. Bijvoorbeeld: "Wat een enigste jurk heb je aan!" Dit gebruik is echter sterk gebonden aan spreektaal en wordt in formele schrijftaal ten zeerste afgeraden. Voor professionele teksten en correcte spelling is de hoofdregel: vermijd "enigste" in de betekenis van 'maar één', en houd het bij "enige".
