wat is een trema en waarom gebruiken we het
Een trema zijn de twee puntjes op een klinker, zoals in ruïne of egoïst. In het Nederlands gebruiken we het trema niet om de klank te veranderen, maar om te laten zien hoe je een woord moet uitspreken. Het trema geeft aan dat twee klinkers niet samen één klank vormen, maar dat je ze los van elkaar uitspreekt.
Dat maakt een trema vooral handig in langere woorden, samenstellingen en bij werkwoordsvormen. Met liefde voor schrijven draait het uiteindelijk om duidelijkheid. Het trema is een klein leesteken dat precies daaraan bijdraagt: het voorkomt dat een lezer struikelt over de uitspraak.
trema in meervouden en afleidingen
Een van de bekendste plekken waar een trema verschijnt, is in het meervoud van woorden die eindigen op ie. Zonder trema zou de uitspraak niet meer duidelijk zijn. Vergelijk bijvoorbeeld:
strategie → strategieën
vacantie (oude spelling) → vakanties
kolonie → koloniën
In strategieën laat het trema op de e zien dat je gie-en uitspreekt en niet gien als één klank. Daarom schrijf je in moderne spelling vaak gewoon vakanties zonder trema, omdat de klankverdeling al duidelijk is.
wanneer schrijf je -iën en wanneer -ieën
Er is een veelgestelde vraag over meervouden op -ie: kies je voor -ieën of -iën? Een handig ezelsbruggetje is om naar de klemtoon te kijken.
Heeft het woord de klemtoon op de laatste lettergreep, dan blijft de hele ie-klank staan en voeg je ën toe, met een trema op de e. Voorbeelden zijn logíe → logieën en idiootie → idiotieën.
Ligt de klemtoon niet op de laatste lettergreep, dan valt de onbeklemtoonde e in de uitgang meestal weg en krijg je meervouden op -iën, zoals kolonie → koloniën en melodie → melodieën. Het trema voorkomt dat je -ien als één klank gaat lezen.
trema in samenstellingen en lange woorden
Een trema duikt ook op in samenstellingen waarin twee klinkers tegen elkaar botsen. Daar helpt het om de juiste lettergreepgrens te zien. Denk aan woorden als meeëten, zeeëgel of knieënpijn. Zonder trema zou je geneigd zijn de klinkers samen te nemen als één klank, terwijl ze in de uitspraak worden gescheiden.
Een praktisch uitgangspunt: als twee klinkers elkaar raken en daardoor de lezer zouden kunnen verwarren over de uitspraak, kies je voor een trema op de tweede klinker van de rij. Je schrijft dus bio-ethiek meestal als bio-ethiek met een streepje, maar zonder streepje zou bioëthiek met trema nodig zijn om de uitspraak helder te houden.
het verschil tussen trema en koppelstreepje
Soms kun je kiezen tussen een trema en een koppelstreepje. In woorden als auto-ongeluk lost het streepje het probleem al op: de lezer weet waar de breuk in het woord zit. Daardoor is een trema overbodig. Het koppelstreepje heeft dan dezelfde functie als het trema: het maakt de lees- en spreekwijze duidelijk.
In kortere woorden of vaste vormen wint het trema het vaak van het streepje, omdat het compacter oogt. In lange samenstellingen wordt een koppelstreepje juist weer overzichtelijker. Wie met liefde voor schrijven naar zijn tekst kijkt, kiest telkens voor de optie die het leesgemak het beste dient.
