wat is het verschil tussen een trema en een koppelteken?
Wie met liefde voor schrijven bezig is, komt vroeg of laat bij dezelfde vraag uit: wanneer zet je nu een trema en wanneer kies je voor een koppelteken? Beide tekens hebben als doel verwarring te voorkomen, maar ze doen dat op een andere manier. Wie het verschil begrijpt, schrijft duidelijkere zinnen en voorkomt twijfels bij lezers.
Een trema hoort bij een letter en laat zien dat die klinker een eigen klank vormt. Een koppelteken hoort bij het woord als geheel en maakt zichtbaar welke delen bij elkaar horen. Die nuance is belangrijk als je speels, precies en leesbaar Nederlands wilt schrijven.
wanneer gebruik je een trema?
Een trema plaats je op de tweede klinker van twee opeenvolgende klinkers wanneer je wilt aangeven dat ze niet samen één klank vormen. Het trema zorgt er dus voor dat de lezer de lettergreepgrens hoort. Zonder trema zou het woord anders worden uitgesproken of verkeerd worden opgesplitst.
trema bij klinkerbotsingen binnen één woord
Bij samenstellingen of afleidingen kan er een botsing van klinkers ontstaan. Dan gebruik je een trema. Denk aan woorden als zeeën en ideeën. Zonder trema zou je visueel gemakkelijk de verkeerde klank lezen. Hetzelfde geldt voor woorden als egoïstisch en coördinatie, waarin het trema duidelijk maakt dat de o en de i niet samen een tweeklank vormen.
Ook bij afleidingen met achtervoegsels op -achtig, -achtig, -achtig of -eën komt het trema vaak terug. In woorden als reëel, reünie en financiën voorkomt het trema dat je ogen de klinkers als één geheel oppakken. Het teken stuurt het ritme van het lezen.
wanneer gebruik je een koppelteken?
Het koppelteken, of liggend streepje, heeft een bredere taak dan het trema. Het helpt bij samenstellingen waarin de leesbaarheid in het gedrang komt, maar ook bij woordgroepen waarin anders onduidelijk is welke delen bij elkaar horen. Waar het trema de klank begeleidt, begeleidt het koppelteken vooral de structuur.
koppelteken in samenstellingen met klinkerbotsing
Soms kun je kiezen tussen een trema of een koppelteken om een klinkerbotsing op te lossen. Dan bepaalt het Woordenboek der Nederlandse Taal of de officiële spellinglijst wat gebruikelijk is. In woorden als auto-ongeluk en bio-industrie krijgt de botsing een koppelteken in plaats van een trema. Hier benadrukt het streepje dat er twee delen zijn: auto en ongeluk, bio en industrie.
Bij afkortingen, cijfercombinaties en namen is het koppelteken de vaste keuze. Je schrijft 3-jarig kind, A4-papier en J.K.-Rowling-achtig zonder na te denken over een trema. Hetzelfde zie je terug in samenstellingen met losse hoofdletters, zoals EU-lidstaat of hbo-student.
hoe maak je bewust de juiste keuze?
Als je twijfelt tussen trema of koppelteken, kun je jezelf twee vragen stellen. Hoor ik vooral een aparte klinkerklank die anders wegvalt, dan ligt een trema voor de hand. Wil ik vooral twee woorddelen duidelijk bij elkaar zetten, dan is een koppelteken meestal logischer. Het helpt om het woord hardop te zeggen en te luisteren waar je stem even pauzeert.
Wie regelmatig raadselachtige woorden ontleedt, ontwikkelt vanzelf gevoel voor deze kleine tekens. Ze lijken misschien detailwerk, maar in liefdevol geschreven Nederlands zijn juist dit soort details het verschil tussen struikelen en soepel door een tekst glijden.
