Wanneer dat tussenstreepje ineens nodig is
Als je met liefde voor taal schrijft, kom je ze overal tegen: samenstellingen met en zonder tussenstreepje. Soms voelt taalgevoel genoeg, maar dan twijfel je opeens bij woorden als langeafstandsloper, huis-tuin-en-keukenmiddel of onlinecursus versus online-cursus. In dit artikel duiken we in de vraag wanneer dat streepje nu wél en wanneer juist niet hoort.
Wat is een samenstelling precies
Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee of meer woorden die samen één nieuw woord vormen. Denk aan tafelblad, boekenkast en taalliefde. In principe schrijf je samenstellingen in het Nederlands als één woord, dus zonder spaties en zonder streepjes. Het tussenstreepje komt pas kijken als de leesbaarheid of uitspraak in de knel dreigt te raken.
Het tussenstreepje voor de duidelijkheid
Een belangrijke reden om een tussenstreepje te gebruiken, is het voorkomen van misverstanden. Neem het woord naaktfotoalbum. Bedoel je een album met naaktfoto’s, of een fotoalbum zonder kaft? Door een streepje te plaatsen, kun je het verschil laten zien: naaktfoto-album of naakt-fotoalbum. Je helpt je lezer de juiste betekenis te zien zonder dat die hoeft te puzzelen.
Streepje om verkeerde uitspraak te voorkomen
Ook bij botsende klinkers zie je vaak een tussenstreepje. Kijk naar zee-egel en knie-operatie. Zonder streepje zou de lezer kunnen twijfelen waar de klemtoon ligt of zelfs anders gaan uitspreken. Het streepje fungeert dan als een kleine pauze in het woord en maakt in één oogopslag duidelijk hoe je het uitspreekt.
Letterbotsing bij afkortingen en cijfers
Een andere klassieke aanleiding voor het tussenstreepje is de combinatie met afkortingen, cijfers en symbolen. Woorden als tv-serie, 3D-printer en havo-leerling zouden zonder streepje rommelig ogen of lastig leesbaar zijn. Het streepje scheidt de afkorting of het getal van de rest van het woord, terwijl toch duidelijk is dat het om één begrip gaat.
Creatieve taal en twijfelgevallen
Wie graag speelt met taal, maakt zinnen met lange rijtjes woorden. Dan zie je constructies als huis-tuin-en-keukenoplossing of lief-en-leedboekje. Hier gebruik je streepjes om te laten zien welke woorden bij elkaar horen. Het gaat dan niet alleen om regels, maar ook om ritme, stijl en leesplezier. Juist schrijvers en redacteuren kiezen soms bewust voor een streepje om een speelse of ritmische werking te bereiken.
Wat doe je als je blijft twijfelen
Twijfel je of je een tussenstreepje moet zetten, stel jezelf dan drie vragen. Is het woord zonder streepje nog goed leesbaar. Is de uitspraak meteen duidelijk. En kan er zonder streepje een andere, ongewenste betekenis ontstaan. Als je ergens nee op moet antwoorden, is een tussenstreepje vaak de veiligste keuze. Daarnaast kun je het woord opzoeken in een online woordenlijst om te zien wat het meest gebruikelijke schrijfbeeld is.
Schrijven met aandacht voor nuance
Het tussenstreepje lijkt misschien een minuscuul detail, maar het beïnvloedt hoe je tekst klinkt, oogt en begrepen wordt. Door bewust met samenstellingen om te gaan, geef je je lezers minder raadsel en meer leesgemak. Zo wordt zorgvuldig spellen geen droge plicht, maar een vorm van stille liefde voor schrijven.
